Geen discussie

Klimaatwetenschapper Bart Verheggen zegt op Radio 1 “Veel feiten zijn echt al wel bekend en moet je niet ter discussie gaan stellen als het wetenschappelijk een gepasseerd station is.”

VRAAG: En hoe weten wij, als leken, dat het een gepasseerd station is?
ANTWOORD: Dat weten wij omdat Bart Verheggen het zegt.

Precies. De EO zond het uit en het deed me aan de catechismus denken.

Deze blogpost gaat niet over klimaatverandering. (Hoewel ik het niet kan laten om Salomon Kroonenbergs “De menselijke maat” hier te noemen. Kroonenberg plaatst klimaatverandering in perspectief en pleit voor een pragmatische aanpak van problemen.)

Het gaat om de botsing van de opvatting van Marijn Poels (als journalist) met die van Bart Verheggen (als klimaatwetenschapper). De meeste collega’s van Bart wilden trouwens niet met Poels praten. Ze vergelijken hem met iemand die twijfel zaait over de vraag of roken slecht voor de gezondheid is. En dat mag niet? Nee, want dan speelt hij mensen die op kosten van de tabaksindustrie verwarring zaaien, in de kaart.

“Dat is mijn probleem niet,” zegt Poels. “Het gaat mij als journalist om hoor en wederhoor.”

Zo simpel is het niet. Een journalist is geen doorgeefluik voor meningen. Dat weet Poels zelf ook wel, anders had hij geen documentaire gemaakt. Die word hier op inhoud ontleed door Jos Hagelaars (zie zijn reactie hierboven). Met de gebruikelijke arrogantie, dat dan weer wel. Want in de wetenschap:

“Daar telt alleen de kwaliteit en de onderbouwing van de argumenten: wetenschap is geen democratie.” blogger en wetenschapper Verheggen.

Zou hij dat echt geloven? Waardenvrije wetenschap is een ouderwets idee. En hoe zit het dan bijvoorbeeld met die publicatiedruk?

Verheggen heeft misschien gelijk als het over klimaatverandering gaat, maar zijn opstelling is onverstandig. Hij klinkt als een ouder die, met één oog op de klok, een kind toespreekt: “Hier zijn we over uitgepraat. En nu naar bed.” Die arrogantie en het beroep op de eigen autoriteit passen niet bij een wetenschappelijke instelling. En ik denk dat die arrogantie, meer dan wat ook, de autoriteit van klimaatwetenschappers en hun aanhang ondergraaft.

“I would rather have questions that can’t be answered than answers that can’t be questioned.” Richard Feynman

We zijn niet uitgepraat. De discussie gaat door zolang er nog mensen zijn die vragen hebben. Poels bezocht zijn schoonouders op het Duitse platteland en vroeg zich af wat de gevolgen zijn van het klimaatbeleid. Daar is een documentaire uit voortgekomen. En nu blijkt dat mensen hun vingers in hun oren steken en “lalala” gaan roepen omdat ze het daar niet mee eens zijn. Het publiek mag dat doen. Als ze overtuigd zijn door “An inconvenient truth”, hoeven ze niet verder te kijken.

Maar een wetenschapper, of een groep wetenschappers, kan niet eenzijdig bepalen dat de discussie voorbij is. Dit blog gaat over ontwikkelingen in de psychiatrie. Daar hebben ze een diagnostisch handboek, een leidraad voor werkers in de geestelijke gezondheidszorg. Je hoeft alleen maar wat symptomen te turven en er rolt een diagnose uit. Met een computerprogramma kan de patiënt zichzelf labelen. Einde discussie? Toch niet, want niet iedereen gelooft wat er in dat boek staat. Misschien is de heersende kijk op psychische problemen zelfs achterhaald. Er zijn allerlei stemmen die een paradigmawisseling aankondigen.

Terug naar het gesprek op de radio. Poels zegt dat een paar honderd jaar geleden iemand dacht dat de aarde rond was. In weerwil van de heersende opvattingen.

“Maar dat was geen wetenschappelijke consensus,” protesteert Verheggen. “Een wetenschappelijke consensus is iets anders, want die is gebaseerd op onderzoek.”

En is hij daarom voor de eeuwigheid geldig? Natuurlijk niet. Het is een paradigma. Het denkkader van wetenschappers, de manier waarop ze naar de werkelijkheid kijken. Het idee dat de activiteiten van de mens een doorslaggevende bijdrage leveren aan de opwarming van de aarde wordt breed gedeeld. Maar maar dat bepaalt, in filosofische zin, niet het waarheidsgehalte. Ooit geloofde de meerderheid van de West-Europeanen dat ongedoopte kinderen in vagevuur terechtkwamen. Het aantal aanhangers van zo’n overtuiging zegt niets over het waarheidsgehalte ervan. En of Verheggen dat nu leuk vindt of niet, dat geldt ook voor de wetenschap. Omdat wetenschap mensenwerk is en omdat mensen geen wetenschap kunnen bedrijven die losstaat van hun menselijke beperkingen. Bijvoorbeeld een geloofsopvatting die ze van huis uit meenemen of een gevoeligheid voor carrièreperspectieven, media-aandacht en financiële prikkels. Kijk ter illustratie naar een filmpje met 50 populaire misvattingen op wetenschappelijk gebied.

Los van de vraag of klimaatverandering bestaat, zou je Marijn Poels op principiële gronden gelijk kunnen geven. Wetenschappers bepalen niet wanneer een discussie afgelopen is. Aan de andere kant denk ik dat journalisten altijd zeer alert moeten zijn op de achterliggende motieven van mensen die hun verhaal willen vertellen. Tegenwoordig is het in onderzoekspublicaties gebruikelijk om te vermelden wie er meebetaald heeft. Dat heeft een meetbaar effect op onderzoeksresultaten. En dat is reden genoeg voor journalistieke nieuwsgierigheid.